گفتوگو | بررسی ابعاد روانشناختی دوران بلوغ
اشاره: مهمترین نیاز امروز ما چیست؟ چرا با توجه به برخی رفتارهایی که پدرومادر ناخودآگاه نسبت به نوجوان خود انجام می‌دهند، ممکن است به بهای نابودی آینده، اعتماد به نفس و ارتباط اجتماعی فرزندشان تمام شود و همان اتفاق کافی است تا تربیت از مقوله‌ای خانوادگی به مسئله‌ای روانشناختی تبدیل شود و نوجوان به درون‌گرایی روی بیاورد تا از این طریق به سمت افسردگی نیل کند.
سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا در گفتوگو با حجت الاسلام ابوالقاسم سیفی، کارشناس امور خانواده و مدیر مدرسه علمیه امام هادی(ع) به ابعاد روانشناختی دوران قبل از نوجوانی وکودکی فرد بالغ بپردازد تا با ریشه‌یابی مسائل درصدد پاسخ به مهمترین تغییر در نوجوان باشد.
رسا ـ مهمترین معضل دوران بلوغ چیست و چطور می‌توانیم این دوران را تعریف کنیم؟
بلوغ جنسی گاهی اوقات با بلوغ فکری همراه است. یعنی شناختی از وضعیت پیرامونی ایجاد می‌شود و یک آشنایی اولیه و ابتدایی از جامعه، معارف دینی و مکانیزم بدن می‌تواند داشته باشد. البته این مسائل را باید آرام آرام به نوجوان در سنین بلوغ توضیح داد. از تغییرات فیزیولوژیکی بدن تا اندام‌های جنسی و واکنش‌های مثبت و منفی نسبت به این مسائل نشان نمی‌دهد.
تا قبل از بلوغ غذایی که استفاده می‌کردید به دوقسمت تقسیم می‌شد. یعنی بخشی برای کارهای روزانه اندام‌های جسمی و بخش دیگر هم برای تفکر بود که از مغز استفاده می‌کرد. اما وقتی فرد به بلوغ می‌رسد، این انرژی تقسیم بر سه می‌شود و علاوه بر فعالیت جسمی و ذهنی، بخشی از انرژی برای مسائل جنسی معطوف می‌شود.
خداوند برای انسان زمانی را تعیین کرده است که در پسر پانزده سال و دختر نه سال است. بخشی از منافع فکری انسان وابسته به بلوغ جنسی است و تا زمانی که انسان به بلوغ جنسی نرسد، زوایای بلوغ فکری او باز نمی‌شود و قدرت تحلیل در او ایجاد نمی‌گردد و به همین خاطر انسان‌هایی که خنثی هستند، یا مشکل جنسی دارند یا عقیم هستند یا میل جنسی ندارند و عمده این افراد نیز باهوش نیستند.
خاستگاه استعدادهای فکری در بلوغ جنسی است. هوش و کنجکاوی بیشتر می‌شود و گیرایی مطالب نیز بهتر صورت می‌گیرد. این مطلب هم جهت مثبت دارد و هم منفی، یعنی فرد می‌تواند از انرژی خود هم در کارهای منفی استفاده کند یا برای فعالیت مثبت برنامه ریزی نماید.
رسا ـ این اثرات منفی و مثبت چه تبعات و واکنش‌هایی را می‌تواند به همراه داشته باشد؟
در صورتی که انحراف در نوجوانی صورت بگیرد و به سمت فعالیت‌های منفی حرکت کند، تاثیر این انحرافات ماندگارتر است. برخی روان‌شناسان اعتقاد دارند که دوران بلوغ و فعالیت‌های انسان در این دوران تا میانسالگی دست از سر آدمی بر نمی‌دارد. به دلیل اینکه در این دوران انسان عادت می‌کند و به تبع آن عادت‌ها تبعات زیادی دارند. اگر در خانه‌ای زندگی کنید و بعد از چهار سال به جای دیگری نقل مکان کنید، این انتقال واقعا سخت است.
حالا شما حساب کنید که اگر نظام آموزش و پرورش و خانواده برنامه‌ریزی داشته باشند و دارای یک سیستم محکمی باشند که تربیت بیشتر از تعلیم توجه شود، بچه دیگر نه به انحراف در مسائل جنسی کشیده می‌شود و نه دچار بلوغ زودرس می‌گردد.
رسا ـ خانواده در این بین چه سهمی دارد؟
در اسلام تاکید شده است که وقتی کودک ممیز شد، جای خواب او را از پدرومادر جدا کنید. در تربیت و رفتار با کودک همان طور که معتقدند دیابت، سرطان خاموش است و انسان زمانی متوجه می‌شود که دیگر کلیه‌هایش از کار افتاده است، دقیقا رفتار پدرومادر با همدیگر در مقابل کودک می‌تواند چنین تبعاتی داشته باشد.
رسا ـ آموزش و پرورش چه نقشی در تربیت فرزندان می‌تواند ایفا کند؟
سندهای بالادستی آموزش و پرورش و حضور کارشناسان دلسوز و مطلع می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد و عدم رعایت این مسائل و متمایل شدن به فرهنگ‌هایی که ما از نظر تئوریک با آنها مشکل داریم و از نظر ریشه‌ای با مبانی علوم انسانی آنها گیر داریم، نباید مورد استفاده قرار گیرد.
ما درباره کسانی که آمدند و سند 2030 را امضا کردند، کاری نداریم. بلکه مسئله ما آنجاست که انسان شاخص در آموزش و پرورش با رعایت این سند و الزمات آن را به ما معرفی کنید، مبانی تربیتی ما با آنها متفاوت است و اساسا در مبانی علوم انسانی نیز ما با آنها مشکلاتی جدی داریم.
رسا ـ آموزشی که ما باید درباره بلوغ جنسی بدهیم، باید چگونه باشد؟
بحث ما درباره آموزش مسائل جنسی فقط به دوران بلوغ برنمی‌گردد، حتی به دوران بعد از ازدواج و زن و شوهری نیز نمی‌پردازیم و بایستی به قبل از این دوران‌ها اشاره کنیم. در بحث بلوغ دو نظریه وجود دارد. نظریه اول خاستگاه مذهبی دارد و بعضی از مذاهب بدان اعتقاد دارند که کودک و نوجوان تا زمانی که مسائل بلوغ برایشان رخ ندهد، به هیچ وجه نباید در معرض مطالبی درباره مسائل جنسی قرار بگیرند.
مذاهبی مانند مسیحیت فوق‌العاده مراقب کودکان خود هستند و بچه به هیچ وجه نباید در معرض اطلاع درباره این مسائل قرار گیرد، زیرا ندانستن این مسائل تا زمانی که با آن درگیر نشده سبب می‌شود تا ذهن به آن معطوف نشود و از نظر کارشناسی نیز آسیب دارد زیرا باعث می‌شود که انسان‌های سوءاستفاده‌گر فرصت و زمینه برای فساد داشته باشند.
نظریه دوم هم مخالف این نظر مطرح می‌شود و اعتقاد دارید که بچه تمام مسائلی که متناسب با سنش است را باید آموزش داد و لزومی نیست که بچه نداند. در مجله‌ای دیدم که می‌گفت تولد بچه را به بچه‌ها توضیح بدهید و نگویید که لک لک‌ها آنها را آورده‌اند، بلکه توضیح دهید که شما نتیجه رابطه پدرومادر با هم بودید.
بعضی وقت‌ها بچه را رها می‌کنند و وقتی به دوران جوانی و به سن بیست سالگی می‌رسید، می‌خواهند تربیت کنند. باید از هشت و نه سالگی تربیت را آغاز کنی و نتیجه تربیت را در این دوران ببینی و الا تربیت بسیار سخت می‌شود. مگر اینکه انقلابی درون او رخ بدهد و بخواهد از سن بیست سالگی به نقطه دلخواه شما تغییر موضع دهد.
رسا ـ اینکه شما اعتقاد دارید بعضی مطالب در سن‌های ابتدایی به صورت ناخودآگاه منتقل می‌شود، یعنی چه و چه اتفاقی در این سن می‌تواند رخ بدهد؟
بیشتر صحبت‌های ما جنبه روایی دارد، در روایت آمده است که از حضرت درباره پسر بچه نابالغ پرسیده می‌شود، آیا می‌تواند حجامت زن‌ها را ببنید و حضرت پاسخ می‌دهد که آیا می‌تواند زیبایی‌های زن را توصیف کند، اگر توانست اجازه دیدن ندارد.
در اسلام سفارش شده است که بچه‌ها از سن شش و هفت سالگی جای خوابشان از پدر و مادر جدا شود. حتی اگر بچه‌ها سخت جدا شدند که شب می‌ترسند یا دوست دارند تا پیش پدر و مادر بخوابند، اسلام اعتقاد دارد که به هیچ وجه نباید در کنار پدر و مادرشان بخوابد و حتی در یک زمان برای وارد شدن به اتاق پدرومادر بچه‌ها باید اجازه بگیرند تا وارد شوند.
مثلا در روایتی از امام رضا وارد شده است که دختربچه‌ای وارد مجلس می‌شود و افرادی حاضر بودند که همه پیرمرد بودند، همه دختر بچه را بوسیدند و وقتی به حضرت رسید، ایشان پرسید که چند ساله است؟ گفتند هشت سال دارد. ایشان فرمودند که من او را نمی‌بوسم و باید حجاب داشته باشد.
حضرت حتی از بچه نابالغ نیز احتیاط می‌کرد و این احتیاط حتی اگر برای افراد مشکلی نداشت، بعدها برای این فرد مشکل‌زاست که امروز مشکلاتی می‌بینیم که برای برخی ایجاد می‌شود و بعضی امور را برای خودشان اصلا منکر و قبیح نمی‌دانند، در حالی که واقعا عمل به این امر قبیح است.
رسا ـ یکی از مسائلی که شما به آن اعتقاد دارید، پیشگیری قبل از درمان است و پدر و مادر در مقابل فرزند خویش هر کاری را انجام ندهند؟
وقتی در خانه نشسته‌ایم و به خصوص فیلم خارجی می‌بینیم، خصوصا کسانی که ماهواره دارند. به جرات می‌گویم: از هر صد خانواده‌ای که ماهواره دارند، نود خانواده هستند که فرزندانشان اختلال جنسی دارند. ترس از بلوغ را حتما تجربه خواهد کرد، چرا که این سن، زمانی برای حل کردن فضا نیست.
وقتی فضای فیلم را می‌بیند، محیط خانواده را می‌بیند و با آن مقایسه می‌کند، محیط خانواده و جامعه اصلا شبیه آن چیزی که در فیلم دیده، نیست و همین مسئله باعث می‌شود که آسیب جدی وارد نماید. در بحث موسیقی یا استفاده از رقص و انجام حرکت‌های هیجان آور در عروسی بستگان نباید بی توجه به مسائلی فرزند خود را رها کنیم تا به هر جایی برود.
یکی از مهمترین کارهایی که پدر در مجلس عروسی برای سلامت روان فرزند خویش بایستی انجام دهد، این است که کودک خود را از ورود به قسمت زنانه منع نماید. بعضی خانواده می‌گویند که با این کار بچه اجتماعی بار می‌آید، در حالی که اصلا اینطور نیست. از طرف دیگر مادران باید جلوی فرزندان خودشان مراعات کنند، حتی در کنار فرزندانش باشد و نامحرمی نیز در میان نباشد.
اسلام دستور داده است و روایت داریم که باید پوشش خود را در فضای خانواده و خواهر و برادری حفظ کنند. برخی شوخی‌های والدین با وابستگان برای بچه‌ها جدی تلقی می‌شود، از طرفی هم در مهمانی‌ها نباید صرفا به این موضوع بسنده کرد که فرزند وابستگان است و در نتیجه می‌تواند سالم باشد. شاید مدل تربیتی برادر یا خواهر ما با مدلی که در اسلام است، متفاوت باشد و انحراف در نوع تربیت وجود دارد، در نتیجه باعث می‌شود که این انحراف به فرزند شما نیز منتقل شود.
خانواده باید نسبت به محیط نیز حساس باشد، یعنی کار بیرون از منزل سخت‌تر است. فضای مدرسه، محیط‌های اردویی و نسبت به فضای فامیلی و خانوادگی بایستی توجه داشته باشیم. گاهی پدرومادرها غرق فعالیت‌های خودشان می‌شوند و غافل از فعالیت فرزندشان مشغول صحبت می‌شوند.
ما برای بچه‌ها می‌گوییم که دروغ بد است ولی درباره راه‌های مقابله با دروغ چیزی نمی‌گوییم و راه‌های مقابله با دروغ در معراج السعاده چه چیزی داریم؟ ما در مدارس به مسائل پرورشی چقدر توجه می‌کنیم؟ انضباط به چه چیزهایی اختصاص داده شده است و چرا از فرصت عظیم حوزه‌های علمیه در مدارس استفاده نمی‌شود و چرا طلبه‌های جوان و قابل ما در ساعات نماز بیکار هستند؟
چند درصد از طلبه‌های قابل ما هنگام نماز کاری ندارند و به نماز جماعت مساجد نمی‌روند؟ قالب طلاب وقتی ظهر می‌شود به خانه‌هایشان برمی‌گردند و از فضای آموزش و پرورش استفاده نمی‌کنند و این طلبه‌ها در مدرسه با بچه‌ها حرف بزنند و مشکلاتشان را حل کنند. اخیرا برای اینکه جذب معلم داشته باشند، معلم‌های پرورشی را حذف کردند و به جایش استاد گرفتند، یعنی کف کاری که قرار بود در مدارس انجام شود، دیگر انجام نمی‌گیرد.
در کشور عراق و افغانستان که جنگ زده هستند، مسائل آموزشی و پرورشی چگونه است؟ نظام آموزشی و پرورشی کشوری به اسم جمهوری اسلامی جه تفاوتی با عراق یا افغانستان دارد و وقتی نام اسلام را از کشورشان برمی‌دارند، یعنی هیچ چیزی نباید خرج اسلام بشود و ما در کشور اسلامی کار می‌کنیم و باید بحث آموزش و پرورش با اسلام تنظیم شود.
رسا ـ وقتی سند 2030 می‌آید، یعنی ما الگوی جایگزین نداریم؟
این خلاف واقع است و ما سند بالادستی تمام عیار داریم که در حوزه آموزش و پرورش هم وجود دارد. سند 2030 به اصطلاح درباره کیفیت بخشی به زندگی جامعه تنظیم شده است و برای کشورهای کم برخوردار و مشکل‌دار وضع شده است. در حالی که ما در کشورمان اسناد بالادستی قوی و علمی وضع شده است و فقط کافی است که آموزش و پرورش و دولت به آن رجوع کند و برنامه‌ها را اجرا نماید. آن وقت دیگر ما نیازی به اسناد غربی‌ها و سند 2030 نداریم، چرا که از استقلال در اسناد بالادستی برخورداریم.
رسا ـ ممنون از اینکه وقت خودتان را در اختیارمان قرار دادید. /918/گ۴۰۲/س
خبرنگار: علی اصغر سیاحت